Mới đây, Kiểm toán Nhà nước đã có quyết định kiểm toán toàn bộ dự án đầu tư tàu điện ngầm (metro) tuyến số 1 Bến Thành – Suối Tiên, TP.HCM. Dự án này có mức đầu tư ban đầu 17,3 ngàn tỷ đồng, sau đó được UBND TP.HCM phê duyệt nâng tổng mức đầu tư lên đến 47,3 ngàn tỷ đồng vào năm 2011. Không chỉ tuyến metro số 1, tuyến metro số 2 TP.HCM, tuyền tàu điện trên cao tại Hà Nội cũng bị đội vốn, nâng tiền đầu tư so với ban đầu hàng chục ngàn tỷ đồng. Các dự án đều bị đình trệ và không biết khi nào mới xong. Đã triển khai hơn 10 năm, các dự án đầu tư tổng trị giá hơn trăm ngàn tỷ đồng vẫn là những công trình dang dở. Không những không được khai thác sử dụng, các công trình này còn cản trở, gây thiệt hại cho cuộc sống của dân chúng. Hàng chục ngàn tỷ đồng vay mượn vẫn đang phát sinh lãi.

 Tuyền tàu điện trên cao tại Hà Nội  bị đội vốn, nâng tiền đầu tư so với ban đầu hàng chục ngàn tỷ đồng. Ảnh: Báo Thanh Tra.

Cũng mới đây, Thanh tra Chính Phủ đã công bố kết luận thanh tra dự án khu đô thị Thủ Thiêm, quận 2, TP.HCM. Dự án này được Thủ tướng Chính Phủ phê duyệt từ năm 1996. Cả Bộ Xây Dựng, UBND TP.HCM, Văn Phòng Chính Phủ đều có sai sót, diện tích thực tế chênh lệch đến 10 ha, không có bản đồ và nhiều tài liệu kèm theo. Trong quá trình triển khai, các cơ quan chức năng tại TP.HCM tự ý điều chỉnh quy hoạch so với quyết định của Thủ tướng, thu hồi đất không có căn cứ, ‘nhập nhèm’ về ranh rới đất… Suốt hai chục năm qua, dân chúng khiếu nại, tố cáo nhiều cấp, nhiều ngành nhưng không được giải quyết. Hàng trăm hộ dân mất đất, mất nhà, lâm vào cảnh túng quẫn.

Người dân Thủ Thiêm ngất xỉu, khóc lóc tại buổi tiếp xúc đại biểu Quốc hội. Ảnh: Báo Thanh Niên

Các sai phạm trong quá trình đầu tư, triển khai dự án xảy ra công khai, các công trình xây dựng dang dở hiển hiện công khai, các khiếu nại và tố cáo của người dân hàng chục năm qua đều công khai. Điều đó thể hiện hiệu quả yếu kém của hệ thống cơ quan Nhà nước. Các cơ quan dân cử như Quốc Hội, Hội đồng nhân dân không có đủ khả năng và quyền lực thực tế để giám sát, ngăn chặn và xử lý các sai phạm. Các cơ quan thanh tra chuyên ngành như tài chính, đất đai không phát huy được vai trò của mình. Các cơ quan có trách nhiệm xem xét khiếu nại, tố cáo của dân chúng đã không bảo vệ quyền lợi hợp pháp của dân chúng. Hệ thống truyền thông đã không theo đuổi đến cùng vụ việc, chỉ phản ánh, lên án khi đã có tín hiệu rõ ràng về xu hướng giải quyết vụ việc.

Chắc chắn rồi Kiểm toán Nhà nước sẽ chỉ ra các sai phạm của dự án metro, chắc chắn sẽ có nhiều cá nhân bị xử lý về các sai phạm của dự án Thủ Thiêm theo kết luận thanh tra. Những người có sai phạm phải chịu trách nhiệm là điều đương nhiên, nhưng ai sẽ chịu trách nhiệm khi các sai phạm không hề nhỏ công khai diễn ra suốt nhiều năm trời, ai sẽ chịu trách nhiệm khi các khiếu nại, tố cáo của người dân hàng chục năm qua không được xem xét. Chưa biết ai phải chịu trách nhiệm, chịu như thế nào, riêng dân chúng vô tội thì đã phải trả giá bằng hàng chục ngàn tỷ bỏ không, hàng chục ngàn tỷ tiền lãi mất đi, bằng cơ hội sinh sống của bao nhiêu thế hệ của hàng trăm gia đình mất nhà, mất đất.

Những sai phạm lớn thì ‘được cho qua’, nhưng với những sai phạm ‘nhỏ’ của dân chúng như về trật tự xây dựng, giao thông … thì lại bị xử lý hết sức ‘quyết liệt’. Trên truyền thông, không khi nào thiếu những đại biểu dân cử và quan chức tuyên bố hành động vì quyền lợi của dân chúng, lên án các biểu hiện tiêu cực và không bao che các sai phạm. Thực tế rất khác, muốn bảo vệ dân, muốn chống tiêu cực thì phải hành động, phải chấp nhận va chạm, phải không có các lợi ích liên quan và phải đủ độc lập để giữ vị trí của mình, tránh các tấn công từ các phe nhóm tiêu cực. Không phải ngẫu nhiên, nhiều sai phạm của hệ thống thường được xử lý khi sang một nhiệm kỳ lãnh đạo mới. Tóm lại, năng lực, dũng cảm và … sạch sẽ chưa đủ để chống tiêu cực.